Door Gerard Scheltens - 25-02-2021 - Artikelen
Waaraan denkt u bij het woord ‘polonaise’? Aan Chopin? Aan feestjes in een dorpscafé, achter elkaar, handen op de schouders? De associatie met de Duitse barokcomponist Georg Philipp Telemann zal misschien niet opborrelen. En toch loopt er een directe lijn van de geniale en productieve Telemann naar de wereld van Chopin.
HOLLAND BAROQUE
Telemann was óók een meester van de polonaise, al gebruikte hij dat verfranste woord zelf nooit. Het spraakmakende oudemuziekensemble Holland Baroque heeft het allemaal opgediept en maakte een schitterende cd vol meesterlijke muziek. Polonoise is de lichtelijk woordspelige titel.
“Wij willen een ambassadeur zijn voor Telemann”, zeggen de zussen Judith en Tineke Steenbrink, samen de artistieke ziel van Holland Baroque. “Hij gaat al jaren met ons mee. Dat hij ongelooflijk creatief was in allerlei genres is zo langzamerhand wel doorgedrongen, maar nu ontdekten we van hem een fascinerende kant die nog maar nauwelijks ontgonnen is.”
In de Universiteitsbibliotheek van Rostock bevindt zich een ware ‘Fundgrube’: het Rostock-manuscript waarin Telemann een grote hoeveelheid dansen optekende op zijn reizen door Polen. “Hij noteerde, gewoon in de kroeg, letterlijk de melodieën die hij hoorde,” vertelt violiste Judith Steenbrink, “en na thuiskomst schreef hij middenstemmen en basso continuo erbij voor gebruik in zijn eigen concerten en trio’s.”
Het is een procedé dat elke barokcomponist volgde, maar ook in onze tijd is het prima te gebruiken. De Steenbrinks gingen inventief aan de slag met de Poolse melodieën in Telemanns manuscript en zo ontstonden vier-en vijfstemmige Poloniés, Polonoises en andere Poolse varianten van de barokke dansvormen die Telemann gehoord en opgetekend had.
Wat is er zo Pools aan deze muziek?
Klaveciniste Tineke Steenbrink: “Dat kan van alles zijn: een Poolse melodie, een ritme, je kunt associaties krijgen met wat je in Polen hebt opgevangen. Er hoeft niet ‘Pools’ op te staan om de Poolse sfeer te herkennen.”
Is dat een kwestie van intuïtie, zo van: het lijkt Pools, dus het is Pools? “Nee!”, klinkt het in koor. Je kunt wel degelijk exacte Poolse kenmerken aanwijzen in deze muziek. Het ritme is sterk verwant aan het typische zinsritme van de Poolse taal: die accenten hoor je ook in deze dansen. Let maar op de slotmaten met het ritme kort-lang - in de Duitse taal is het meestal lang-kort en dat verschil hoor je in de muziek ook.
‘Telemann noteerde, gewoon in de kroeg, letterlijk de melodieën die hij hoorde’
Het resultaat is een feestelijke cd met niet minder dan 33 voorbij dansende tracks. Wat deze muziek uniek maakt is de inventiviteit waarmee Telemann de ‘barbaarse schoonheid’ van de Poolse dansen verwerkte in composities die toch zijn eigen stempel dragen. ‘Men kan zich nauwelijks voorstellen welke geniale invallen de blazers en violisten ten gehore brachten tijdens de improvisaties op de momenten dat de dansers mochten rusten,’ schrijft hij enthousiast in zijn autobiografie, ‘ideeën genoeg voor de rest van je leven. Als je weet hoe je er je voordeel mee kunt doen is zó veel goeds uit deze muziek te halen!’
Precies dat horen we ook van Holland Baroque. “Met gastvioliste Aisslinn Nosky hebben we ontzettend veel lol beleefd”, vertellen de Steenbrink-zussen. “Het was zo’n feest om deze cd te maken!”
