Door Noortje Zanen - 21-11-2019 - Artikelen
In 2017 tourde René Jacobs met het Freiburger Barockorchester door Europa met Beethovens eerste versie van de enige opera die hij heeft geschreven: Leonore uit 1805. Als het aan Jacobs ligt dan zou deze versie minstens net zo vaak uitgevoerd moeten worden als de veel populairdere versie Fidelio uit 1814. De liveopname van het concert in Parijs verschijnt eind november op cd bij harmonia mundi.
RENE JACOBS
Toen Beethoven in 1803 werd aangesteld als composer in residence van het Theater an der Wien moest hij beloven dat hij jaarlijks één nieuwe opera zou schrijven. Een belofte die hij graag wilde doen, want hij was zelf al jaren van plan om eindelijk eens iets in dit genre te presteren, een groot hiaat in zijn oeuvre tot dan toe. Van deze belofte zou weinig terechtkomen. De première in 1805 van zijn eerste opera Leonore was een fiasco en het stuk werd na drie voorstellingen van het repertoire geschrapt. De tweede, flink aangepaste en ingekorte versie van Leonore uit 1806 zou zelfs maar twee keer worden opgevoerd. Pas in 1814 werd de opera enthousiast ontvangen in de uiteindelijke versie Fidelio . Een tweede opera is er nooit gekomen. Beethoven wees vele libretto’s af en van zijn plannen om opera’s te schrijven gebaseerd op theaterklassiekers als Faust en Macbeth is niets terechtgekomen.
Dat de première in 1805 geen succes was lag waarschijnlijk niet aan Beethovens muziek, maar meer aan de omstandigheden. Omdat de Weense adel de stad uit was gevlucht voor de naderende troepen van Napoleon zat er bijna geen Duitstalig Weens publiek in de zaal en de aanwezige Franse soldaten begrepen natuurlijk niets van de Duitse gesproken en gezongen teksten. Bovendien was er veel te weinig repetitietijd om Beethovens complexe partituur in te studeren, dus de zangers en de musici hadden hun partijen nog niet onder controle en namen trage tempo’s waardoor de opera veel te lang duurde. Het is dus maar de vraag of het écht nodig was om nog zo veel te sleutelen aan de partituur. Want hoe succesvol de kortere versie uit 1814 ook is, René Jacobs bewijst met deze cd-opname dat de eerste versie ijzersterk is als het orkest, het koor en de solisten hun partijen wél beheersen.
Wie zonder enige voorkennis naar deze nieuwe cd luistert van het Freiburger Barockorchester, de Zürcher Sing-Akademie en een topcast van solisten zal zich niet afvragen of Beethoven wellicht nog meer versies van Leonore heeft geschreven. Beethovens opera over onbaatzuchtige zelfopoffering, standvastigheid en ware liefde wordt overtuigend uitgevoerd. Het verhaal waarin Leonore, vermomd als de mannelijke gevangenisknecht Fidelio, haar geliefde Florestan bevrijdt uit de kerkers van Don Pizzaro boeit van het begint tot het eind. Al heeft wellicht niet iedere luisteraar de juiste concentratie om naar alle (door René Jacobs zelf bewerkte en gemoderniseerde) dialogen te luisteren.
Vruchtbaar resultaat na twee jaar enthousiast componeren
Omdat de meeste gezelschappen nog altijd voor Fidelio kiezen is het relevant om te weten waarom René Jacobs voor Leonore heeft gekozen. In het bijbehorende cd-boekje staat een interview waarin hij uitgebreid vertelt waarom hij ‘de Leonore van 1805 als de beste versie van de opera van Beethoven ziet’. Er is volgens Jacobs veel mooi materiaal verloren gegaan na de vele coupures die Beetoven op verzoek van een paar Weense vrienden heeft aangebracht, de ouverture die bij de première werd uitgevoerd is het overtuigendst, de dramaturgie is effectiever en de slotpassage is veel spannender dan in de ingekorte versie Fidelio . Uiteraard geeft Jacobs veel voorbeelden om zijn vier argumenten toe te lichten. Het overtuigendst is zijn uitleg over de soms ongelukkige coupures. Het is inderdaad moeilijk om te begrijpen waarom Beethoven het prachtige duet van Leonore en Marzelline (met de uitdagende solo’s voor viool en cello) heeft geschrapt. En dat geldt bijvoorbeeld ook voor het duet van Leonore en Florestan in de finale, waarin zij hun verwachte ‘liefdesdood’ moedig tegemoet gaan, vlak voor de verrassende ontknoping. Bovendien ontbreken in de latere versies enkele prachtige coloraturen van Leonore in haar grote aria Ach, bring noch nicht, du Mattes Herz.
Luisteraars die Fidelio goed kennen zullen bij het beluisteren van deze Leonore -cd wellicht verrast worden door de verschillen, en mogelijk ontstaan er twijfels over welke versie nou het mooist is. Maar misschien is het veel leuker om Leonore te beluisteren als een apart werk, als Beethovens vruchtbare resultaat na twee jaar enthousiast componeren. Deze prachtige opname van Beethovens enige opera is een overtuigend pleidooi voor de oerversie van Leonore uit 1805.
BEETHOVEN
LEONORE
MARLIS PETERSEN, MAXIMILIAN SCHMITT E.A.
FREIBURGER BAROCKORCHESTER
O.L.V. RENÉ JACOBS
VKZ.NL/19645 € 31,99