Door Eddie Vetter - 14-12-2021 - Artikelen
Zelfs Bach was een mens van vlees en bloed. Daniil Trifonov wil met zijn nieuwe cd’s verschillende facetten van de meester tonen. Enerzijds was deze de spil van een groot gezin met zonen die in de wieg waren gelegd om ook componist te worden. Anderzijds bedreef hij met zijn geleerde muziek een vorm van wiskunde om het goddelijk plan van het universum te begrijpen. Fugakunst en levenskunst ontmoeten elkaar in The Art of Life.
DANIIL TRIFONOV
Lees verder op pagina 26
Daniil Trifonov is een van de belangrijkste pianisten van de jongere generatie. Onlangs nam hij in Berlijn een ‘Opus Klassik Award’ in ontvangst. Op 9, 10 en 12 december maakt hij in Amsterdam zijn debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest. Dan speelt hij de solopartij in het Pianoconcert van Mosolov.
De dertigjarige pianist, die in Rusland is geboren maar tegenwoordig in de Verenigde Staten woont, is vooral bekend om zijn interpretaties van het grote romantische repertoire en van Russische muziek uit de twintigste eeuw. Chopin, Liszt, Skrjabin, Rachmaninov, Stravinsky, Prokofjev: bij hen lijkt hij zich thuis te voelen. Bach ligt minder voor de hand. Toch noemt hij hem een van zijn lievelingscomponisten. Hij zegt: “Het is veel gemakkelijker urenlang met Bach te studeren dan met andere componisten. Zijn muziek is zo harmonieus. Alles klopt, zelfs de meest complexe polyfonie.”
Waar woorden tekortschieten, begint de muziek
“Bach is natuurlijk legendarisch. De geschiedenis heeft hem op een voetstuk geplaatst, als een standbeeld. Tegelijk weten we dat hij dol was op zijn gezin, dat hij soms leed aan melancholie, maar ook veel gevoel voor humor had en plezier in het leven kon hebben. Hij was kortom niet alleen de grootste componist van religieuze muziek, maar ook een gewoon mens. Onlangs hoorde ik dat hij zelfs aandelen had in een kolenmijn.”
“Destijds was componeren in principe niet de uitdrukking van een individuele emotie. Muziek werd ook wel beschouwd als een equivalent van wiskunde, een manier om natuurwetten te ontdekken, om het goddelijk plan van het universum te begrijpen. In dienst van religie kon muziek de geheime orde van de natuur openbaren. Bach wist de kunst te combineren met een intensiteit van menselijke gevoelens die uniek was voor zijn tijd.”
Trifonov wil al die facetten van Bach recht doen, ook die van de man van vlees en bloed die de spil vormt van zijn kinderrijke gezin. De eerste cd begint als een familieportret met muziek van vier getalenteerde zonen. Zo klinken er onder meer een even geestig als grillig Rondo van Carl Philipp Emanuel en een reeks briljante variaties van Johann Christoph Friedrich Bach op Ah, vous dirai-je, maman (in Nederland beter bekend als ‘Altijd is Kortjakje ziek’), de melodie die later Mozart nog zou inspireren tot een fikse dosis variatiekunst.
Daarop volgt een selectie uit het Clavier-Büchlein dat Bach voor zijn tweede echtgenote Anna Magdalena heeft samengesteld. Enkele juweeltjes daarin worden tegenwoordig aan andere componisten toegeschreven, zoals het Menuet van Christian Petzold en de beroemde aria Bist du bei mir van Gottfried Heinrich Stölzel.
Vervolgens worden zwaardere tonen aangeslagen met de bewerking die Brahms heeft gemaakt van de Chaconne uit de Tweede partita voor viool solo. Trifonov zegt daarover: “Ik houd erg van deze bewerking, ook omdat die zo dicht bij het origineel blijft. Brahms gebruikt alleen de linkerhand zodat deze aanvoelt als de linkerhand van een violist die grote intervallen moet overspannen.”
De sfeer is gezet voor de geleerde muziek van Die Kunst der Fuge . De cyclus die Bach in zijn laatste levensjaren heeft gecomponeerd, bestaat uit veertien fuga’s (Contrapunctus I-XIV) met een telkens toenemende complexiteit en vier canons die gebaseerd zijn op hetzelfde thema. Het werk doet Trifonov denken aan kwantummechanica en ruimtetijd. De spiegelfuga’s zijn voor hem als muzikale beschrijvingen van theorieën rondom materie en antimaterie. Geen fysische of metafysische zee gaat te hoog voor zo’n uitzonderlijk kunstwerk. Maar er lijkt volgens hem ook theologische symboliek in het spel. Zo zouden de eerste zeven fuga’s staan voor de zeven dagen van de schepping.
De echtgenote van de pianist bracht hem terug op aarde met een eenvoudiger maar wel spirituele verklaring. “Ze suggereerde dat elke fuga zou staan voor iemand die een kerk betreedt om te bidden, als een psychologisch portret van die persoon. Vooral in langzame, zachte fuga’s kun je horen hoe kwetsbaar en soms zelfs gewond deze mensen zijn. Zo beschouwd is Die Kunst der Fuge een diepgaand psychologisch werk.”
Als eigen bijdrage aan het fascinerende componeerproces heeft Trifonov de onvolledige veertiende Contrapunctus zelf voltooid. Zo laat hij weer eens horen: waar woorden tekortschieten, begint de muziek.
