Door Eddie Vetter - 03-08-2018 - Artikelen
BOSTON SYMPHONY ORCHESTRA
Een paar jaar geleden was Andris Nelsons een serieuze kandidaat om zijn vroegere mentor Mariss Jansons als chef-dirigent van het Concertgebouworkest op te volgen. Hij werd het niet. Ook het leiderschap in Berlijn ging aan zijn neus voorbij. In plaats daarvan staat hij nu aan het hoofd van twee gerenommeerde orkesten: in Boston en in Leipzig, waar hij Riccardo Chailly is opgevolgd als chef-dirigent van het Gewandhausorchester.
Overigens neemt hij ook met het Concertgebouworkest de symfonieën van Sjostakovitsj op, maar dan voor dvd. Hoewel de 39-jarige dirigent van alle markten thuis is, is zijn naam sterk verbonden met de muziek van Sjostakovitsj. De opname van de Tiende symfonie met het Boston Symphony Orchestra werd meteen al onderscheiden met een Grammy Award. Daarom besloot Deutsche Grammophon hetproject, dat bescheiden was begonnen onder de titel Under Stalin’s shadow , uit te breiden tot een volledige cyclus.
Nelsons is geboren en getogen in Letland. Tot zijn twaalfde jaar maakte hij de bezetting door de Sovjet-Unie mee en zo leerde hij enigszins de sfeer van angst en wantrouwen kennen waarin Sjostakovitsj had geleefd. Maar hij kon ook profi
‘Sjostakovitsj’ muziek raakt je meteen’
teren van de connecties met Rusland: ‘Ik heb drie jaar gestudeerd in Sint-Petersburg en daar hadden Mariss Jansons en de andere leraren Sjostakovitsj goed gekend. Niet alleen de directieleraren. Ik herinner me interessante lessen in strijktechniek van een leraar die vroeger concertmeester in het orkest van Mravinski was geweest. Sjostakovitsj werd ook veel gespeeld in mijn studietijd in Letland. De boeken volgden slaafs de partijlijn over de inhoud van de symfonieën. Het was allemaal propaganda, maar toch raakte de muziek de mensen. Goddank is muziek een universele taal.’
Sjostakovitsj was nog geen dertig toen hij zijn Vierde symfonie componeerde. Begin 1936, halverwege het compositieproces, verscheen in de partijkrant Pravda op gezag van de dictator Stalin een artikel getiteld ‘Chaos in plaats van muziek’, waarin de opera Lady Macbeth van het district Mtsensk het moest ontgelden. Het was een tijd van angst en terreur, van grootscheepse deportaties. De componist had slapeloze nachten. Er stond continu een gepakte koffer klaar. De première van de nieuwe symfonie werd afgeblazen. Het werk zou pas in 1961 voor het eerst worden uitgevoerd. Nelsons: ‘Sjostakovitsj was een van de meest vooraanstaande componisten van zijn tijd, maar van de ene dag op de andere was hij opeens de grootste vijand van de muziek in de Sovjet-Unie. Dat moet een verschrikkelijke schok voor hem zijn geweest, maar hij moest zien te overleven. Daarom ontwikkelde hij dat dubbelleven om de autoriteiten om de tuin te leiden. Er zijn zoveel lagen in zijn composities: sarcasme, ironie, humor, drama, groteske overdrijving. Er zijn altijd wel twee of drie betekenissen. Maar ook al weet je niets van de politieke achtergrond, de muziek raakt je meteen.’
BOSTON SYMPHONY ORCHESTRA
O.L.V. ANDRIS NELSONS
17 SEPTEMBER
CONCERTGEBOUW, AMSTERDAM
WWW.CONCERTGEBOUW.NL
SJOSTAKOVITSJ SYMPHONIES NOS. 4 & 11 “THE YEAR 1905”
BOSTON SYMPHONY ORCHESTRA
O.L.V. ANDRIS NELSONS
DEUTSCHE GRAMMOPHON
VKZ.NL/18434 € 26,99