Door Mischa Andriessen - 14-08-2020 - Artikelen
In 2010 zag de Duits-Britse componist Max Richter beelden van de Guantanamo Bay-gevangenis en was zoals zovelen zeer geschokt. Als reactie schreef hij Mercy , een korte, diep-emotionele compositie, in wezen een klaagzang en protestsong ineen. Het bleek de aanzet tot een langdurig denkproces over wat muziek in de wereld kan betekenen én de aanzet tot een nieuw werk getiteld Voices , waarvan Mercy het slotstuk is.
MAX RICHTER
Centraal in Voices staat de voordracht van de Universele verklaring van de rechten van de mens door actrice Kiki Layne. De krachtige woorden die in 1948 werden opgesteld, worden door haar voorgelezen, niet gezongen, een bewuste keuze van Max Richter: “Het moest voor mij zo direct mogelijk zijn, de luisteraar echt het idee geven dat hij of zij wordt aangesproken. Het uitspreken van de tekst is daarvoor veel beter geschikt dan zingen. Omdat zang meteen sterk cultureel bepaald is, kies je een klassiek geschoolde stem of juist een popstem, al dat soort keuzes bepalen in hoge mate meteen de verwachtingen van de luisteraar en dat wilde ik niet. Als gezegd begon dit werk met een emotionele reactie op wat ik zag in Guantanamo Bay, maar toen ik in de daaropvolgende jaren daar meer over nadacht, kwam ik tot de conclusie dat ik weliswaar protestmuziek wilde schrijven, maar dan protestmuziek die niet op de problemen gefocust is, maar op de oplossingen. Ik beschouw muziek als een plek waar de luisteraar kan nadenken en met Voices beoog ik dat de luisteraar nadenkt over deze woorden die meer dan zeventig jaar oud zijn, maar helemaal niets aan belang en zeggingskracht hebben verloren, integendeel zelfs. Bij de première in februari in Barbican in Londen, bleek hoezeer deze tekst mensen emotioneert, en hoeveel mensen wel van het bestaan van deze tekst wisten, maar de inhoud eigenlijk niet kenden. Die inhoud wilde ik zo puur en krachtig mogelijk overbrengen.”
‘Op een onnadrukkelijke manier wilde ik het belang van de tekst en de muziek benadrukken’
Die wens noopte Richter ertoe muziek te componeren die enerzijds op de achtergrond blijft en nergens de aandacht van de indringende woorden afleidt, en die anderzijds recht doet aan de diepe betekenis en emotionele lading van de tekst. Via crowdsourcing kreeg hij van over de wereld geluidsopnamen waarop mensen in hun eigen taal de verklaring voorlazen. Daaruit componeerde hij een soundscape die de bedoeling van het werk uiterst helder over het voetlicht brengt, klinkend in talloze talen is het duidelijk dat de inhoud van de tekst werkelijk iedereen betreft. Daarnaast componeerde Richter minimalistische, maar ontroerende muziek die wordt gespeeld door een tamelijk ongewone bezetting met onder meer twaalf contrabassen en 24 cello’s. Richter: “Voor mij was bij dit werk het basale idee dat de wereld op zijn kop staat en dat daarom in de bezetting ook de rollen moesten worden omgedraaid. In een normale orkestbezetting voeren de hoge strijkers doorgaans de boventoon. In Voices ligt de nadruk echter op de lage. Dat effect wordt nog versterkt omdat ik ook in de elektronica die in de compositie wordt gebruikt juist de diepe, lage tonen op de voorgrond laat treden.”
In scherp contrast daarmee klinkt de sopraanzangeres, en vooral de soloviool die zo geladen en gedreven in het hoogste register speelt dat een vergelijking met een klezmerviolist zich opdringt. Die vergelijking verrast Richter, maar lijkt hem ook wel te zinnen. Hij denkt even na: “Klezmer is zeer emotioneel en dat geldt ook voor de centrale melodie in Voices . Op een onnadrukkelijke manier wilde ik het belang van de tekst en de muziek benadrukken. Daarom heb ik voor een maximale bandbreedte gekozen: heel diepe, lage tonen aan de ene kant en de hoogst mogelijke tonen in de sopraan en de solo-viool. Dus je hebt die twee uitersten die, denk ik, de luisteraar ervan doordringen dat dit werk over iets heel wezenlijks gaat. Ik zei eerder al dat ik me niet op de problemen wilde richten, maar juist op een oplossing. En voor mij heeft Voices iets uitermate hoopvols en spreekt uit de muziek de troostende gedachte dat de toekomst mogelijk is.”
Nu tegelijk met de release van Voices ook een app wordt uitgebracht, gebaseerd op Richters spraakmakendste werk Sleep , rijst de vraag of muziek voor Richter per se functioneel moet zijn?
Richter: “Ik vind het in ieder geval interessant om te onderzoeken of muziek functioneel kan zijn. Een tijd lang is er weinig functionele, weinig activistische muziek uitgebracht, maar voor mij is het van belang. Er is al zoveel muziek, dan wil ik graag dat wat ik daaraan toevoeg iets te betekenen heeft.”
