Door Wenneke Savenije - 14-12-2021 - Artikelen
Arvo Pärt – The Collection , een negencd-box van Brilliant Classics, omvat belangrijke werken uit de zestiger jaren tot aan het begin van de negentiger jaren. En dat betekent urenlang genieten van de relatie tussen muziek en stilte.
ARVO PART
‘Ik zou mijn muziek kunnen vergelijken met wit licht dat alle kleuren bevat. Alleen een prisma kan de kleuren verdelen en ze laten verschijnen; dit prisma zou de geest van de luisteraar kunnen zijn.’
Arvo Pärt (1935)
Wat maakt, zo vraag ik me af, dat ik grote moeite heb met de verstilde kitschmuziek van Ludovico Einaudi, terwijl de minimalistische tintinnabuli-muziek van Pärt me raakt, geruststelt en blijft fascineren? “Hij geeft ruimte aan de luisteraars; hij kan de muziek binnengaan en er leven,” zegt de IJslandse zangeres Björk. En volgens violist Gidon Kremer is zijn muziek “een reiniging van al het lawaai dat ons omringt”.
“Wat moet een componist doen?”, vroeg Arvo Pärt aan een straatveger toen hij in 1968 in conflict was geraakt met de Sovjetautoriteiten door zijn experimentele stuk Credo . De straatveger antwoordde: “Hij moet van elke noot houden.” Meer dan aan de modernistische inslag van Credo , stoorde het regime zich aan Pärts christelijke geloofsovertuiging. De crisis zou acht jaar duren, maar de straatveger veroorzaakte een doorbraak. “Alle belangrijke dingen in het leven zijn eenvoudig”, besloot de componist, die zich in deze periode grondig verdiepte in onder andere het gregoriaans en de muziek van de renaissance. In 1976 kwam hij naar buiten met een nieuwe componeerstijl: tintinnabuli, verstilde muziek die klinkt als het geluid van klokken of bellen, gekenmerkt door simpele harmonieën en vaak gebaseerd op slechts enkele noten of drieklanken. Het eerste stuk in deze stijl was Für Alina voor piano, waarop al snel de werken volgden die Pärt wereldberoemd maakten: Spiegel im Spiegel , Fratres , Cantus in Memory of Benjamin Britten en Tabula Rasa.
‘Een reiniging van al het lawaai dat ons omringt’
Pärt: “Als iemand mij wil begrijpen moet hij naar mijn muziek luisteren; als iemand mijn ‘filosofie’ wil kennen, kan hij een van de kerkvaders lezen.” Wie dat avontuur wil aangaan is met de aanschaf van Arvo Pärt – The Collection , waarop naast de al genoemde werken onder andere het Magnificat , het Stabat Mater , de St. John Passion en de piano- en orgelwerken staan, op de goede weg. Volgens de componist moet kunst zich bezighouden met eeuwige vragen en niet met de waan van de dag: “Kunst is in feite niets anders dan je gedachten of spirituele waarden in een zo geschikt mogelijke artistieke vorm gieten of ze op artistieke manieren uitdrukken. Wijsheid schuilt in reductie, het weggooien van wat overbodig is.”
In de amodieuze muziek van Pärt, waarvan deze cd-box een boeiende dwarsdoorsnede geeft in uitvoeringen van voortreffelijke artistieke kwaliteit, komt effectbejag – zoals bij Einaudi – niet voor. Tijd en tijdloosheid worden met elkaar verbonden en de muziek brengt op een nederige, strikt georganiseerde manier spirituele en mystieke krachten over, volgens Pärt het wezenlijke doel van muziek. “De droom van een bloem is haar bloesem”, aldus de Estlandse dichter Juhan Liiv. Zo heeft elke noot in de ogen van Pärt de potentie tot bloei, en daarmee tot het creëren van betoverende ruimtes, waarin een dialoog met ‘God’ kan plaatsvinden. Vergroot met een elektronenmicroscoop een stof en er ontstaan chaotische landschappen, die zich pas bij vergrotingen van boven de dertig miljoen rangschikken tot geometrische patronen die erg op elkaar lijken, ongeacht de aard van de bestudeerde stof. Zo is het volgens Pärt ook met de menselijke ziel: “Tot op de dag van vandaag ben ik op zoek naar dat magische eiland, waar alle mensen – voor mij alle geluiden – in vrede met elkaar kunnen leven. De deuren naar deze plek staan voor ons allemaal open. Maar de weg erheen is moeilijk, zo moeilijk dat je er wanhopig van wordt.”
Wie de moeite neemt serieus naar de serene muziek op Arvo Pärt – The Collection te luisteren, komt al een heel eind.
