DOOR AAFKE KOK - FOTO: IMAGESELECT - 02-05-2025 - medische biologie
Zware botten lijken een fabeltje, maar er zit misschien toch een kern van waarheid in.
‘Dat komt doordat ik zware botten heb’, is een veelgebruikte verklaring voor een hoog gewicht. Een verklaring die meestal met enige scepsis in ontvangst wordt genomen, net als ‘de hond heeft mijn huiswerk opgegeten’ en ‘de brug stond open’. Is dat terecht? Zijn zware botten een bestaand fenomeen?
Het korte antwoord: zware botten bestaan wel degelijk. Het ene bot is een klein beetje zwaarder dan het andere. Het relatieve gewicht van botten verschilt zelfs binnen een persoon. Botmassa piekt rond het 25ste levensjaar (Journal of the Pediatric Orthopaedic Society of North America, 2024). Botten vernieuwen zichzelf continu. Na de botmassapiek slaat de balans door naar botafbraak in plaats van botaanmaak; vandaar dat ouderen vaker last hebben van lichte, broze botten en sneller botbreuken oplopen.
SKELET
Gemiddeld genomen zijn botten van volwassen mannen zo zwaar als -0,25 kilogram plus 0,046 keer de lichaamslengte in centimeter, plus 0,036 keer het lichaamsgewicht in kilogram, min 0,012 keer de leeftijd in jaren. Dat berekenden Amerikaanse onderzoekers op basis van het skeletgewicht van dode lichamen (Health Physics, 2018). Voor een 40-jarige man die 184 centimeter lang is en 85 kilo weegt, komt dat uit op bijna 11 kilo skelet. Daarbij gaat het om het totale skeletgewicht van een levend (of net overleden) persoon; het totale drooggewicht van botten, zoals bij skeletten uit archeologische opgravingen, bedraagt zo’n 3 à 4 kilo (International Journal of Osteoarchaeology, 2008).
Mechanische belasting zorgt ervoor dat botdichtheid toeneemt
Behalve leeftijd speelt ook lichaamsgewicht een rol bij botmassa. Mechanische belasting zorgt ervoor dat botdichtheid toeneemt, waardoor botten ietsje zwaarder worden. Daardoor zijn onder meer hardlopen en wandelen goed voor de botgezondheid – stevige botten breken minder snel. Maar ook simpelweg meer vetmassa die op botten drukt, veroorzaakt dit effect. Kort door de bocht komt het erop neer dat botten onder druk een klein beetje van vorm veranderen. De binnenkant van botten bestaat uit een netwerk van cellen die verschillende stoffen uitwisselen, waardoor het geheel een soort van vloeistof doordrenkte spons vormt. Door vormveranderingen gaat die vloeistof stromen. Zogeheten osteocyten merken dat op, en zetten vervolgens andere cellen aan tot botaanmaak.
Hoewel dit proces dus ook optreedt bij mensen die veel lichaamsvet op hun skelet laten rusten, is het effect niet groot: bij mensen met obesitas weegt het skelet ongeveer een halve kilo extra (The Journal of Nutrition, 2006).
Hoewel er al met al best wat variatie in botmassa zit, zijn de verschillen bij gelijke lengte, leeftijd en postuur vermoedelijk verwaarloosbaar. Een goede verklaring voor overgewicht is botmassa in elk geval niet. Hoe zwaarder een persoon, hoe kleiner de relatieve bijdrage van het skeletgewicht juist is, zo blijkt uit de studie in Health Physics. Overgewicht wordt toch echt voornamelijk veroorzaakt door vetmassa.
In heel zeldzame gevallen kunnen mensen wel echt spreken van zware botten als belangrijkste verklaring voor een relatief hoog gewicht. Bij marmerbeenziekte of osteopetrose is er veel meer botaanmaak dan botafbraak. De botdichtheid neemt dan enorm toe, met allerlei nare gevolgen van dien; zulk bot is niet gezond. De recessieve variant van deze aandoening komt bij zo’n 1 op de 250 duizend geboortes voor, de dominante variant bij 1 op de 20 duizend geboortes (Orphanet Journal of Rare Diseases, 2009). Voor anderen geldt: met een relatief hoog lichaamsgewicht hebben botten weinig te maken.’