‘Kritische vragen over vaccinatie zijn prima’

Jaap van Dissel-voorganger Roel Coutinho: ‘Vaccinatie is de enige manier om uit deze misère te komen en het vertrouwen in vaccins zal toenemen.’ Foto: ANP / Hollandse Hoogte / Marco Okhuizen

Uit het nieuwe boek van Roel Coutinho blijkt wat vaccins ons hebben opgeleverd. Infectieziekten die vroeger grote ellende veroorzaakten, komen nu nauwelijks nog voor.

‘Het heeft mij verrast dat er zo snel vaccins tegen covid-19 zijn ontwikkeld die zo’n goede bescherming geven, ook bij ouderen’, zegt viroloog en epidemioloog Roel Coutinho. En dat wil wel wat zeggen: hij heeft zich afgelopen jaar verdiept in de ontwikkeling van vaccins en schreef het boek Vaxx. Hoe vaccinaties onze wereld beter hebben gemaakt . Het verscheen op 22 februari. ‘Eind 2019, dus nog voordat de covid-19-pandemie losbarstte, vroeg de uitgever mij om dit boek te schrijven. Want er waren wel boeken van antivaxers, maar er bestond nog geen overzicht van vaccins en wat daarmee bereikt is.’

‘Het boek verschijnt precies op een gunstig moment: de vaccinatie tegen covid-19 komt op gang'

Hij deed het graag. ‘En nu verschijnt het boek precies op een gunstig moment: de vaccinatie tegen covid-19 komt op gang. Dat er nu twijfels zijn over vaccinaties komt onder meer doordat mensen niet meer weten wat ziekten als pokken en polio vroeger aanrichtten. Ik heb er veel energie in gestoken om dat duidelijk te maken.’

Pokken
Het eerste vaccin, aan het eind van de 18de eeuw, was gericht tegen pokken. Coutinho: ‘Pokken was in de 18de eeuw een van de belangrijkste oorzaken van kindersterfte. Van de kinderen die pokken opliepen, overleed maar liefst 25 procent. Het vaccin, op basis van koepokken, werd niet meteen geaccepteerd. Maar uiteindelijk waren mensen veel banger voor de ziekte dan voor het vaccin.’ Pokken werd veroorzaakt door een virus, koepokken door een verwant virus. Maar dat wist men in die tijd nog niet. Inmiddels is het pokkenvirus uitgeroeid; de vaccinatie stopte in 1975.

POLIO

Het duurde honderd jaar voor de volgende vaccins verschenen, tegen bacteriële ziekteverwekkers die difterie, tetanus en kinkhoest veroorzaken. Toen men ook virussen kon identificeren en kweken, ging de ontwikkeling sneller. ‘Het belang van vaccinatie drong goed door toen er, in de jaren vijftig, een vaccin tegen polio kwam. Polio, of kinderverlamming, wordt veroorzaakt door een virus dat de darm infecteert. Vroeger kreeg elk jong kind ermee te maken en had dat weinig gevolgen. Maar hoe later iemand een eerste besmetting oploopt, hoe ernstiger die kan uitpakken. Toen Europeanen en Amerikanen hygiënischer gingen leven, werd die leeftijd steeds hoger. Tot er elke zomer een epidemie was waarbij vele kinderen verlamd raakten.

‘Toen het poliovaccin in 1957 bij ons beschikbaar kwam, werd dat de start van het Rijksvaccinatieprogramma. De vaccinatiebereidheid was aanvankelijk heel groot. Ouders gingen vanzelfsprekend met hun kinderen naar het consultatiebureau en daar werden de prikken uitgedeeld.’

Infectieziekten
Coutinho had medicijnen gestudeerd en als arts in West-Afrika gewerkt. Daarna specialiseerde hij zich tot viroloog, maar labwerk sprak hem weinig aan. ‘In 1977 werd ik hoofd infectieziekten bij de GGD in Amsterdam met meer dan honderd mensen onder me, hoewel ik pas 31 jaar was. Niemand anders wilde die baan hebben. Men verklaarde me voor gek: infectieziekten, dat was iets van het verleden.’

‘We onderschatten het wantrouwen tegen de overheid’

Maar dat pakte anders uit. ‘We zaten toen midden in een grote toename van seksueel overdraagbare ziekten die werd veroorzaakt door een veranderde, vrijere seksuele moraal. En toen kwam aids, veroorzaakt door hiv. Dat heeft mijn carrière bepaald.’ Coutinho promoveerde in 1984 op seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen. Later werd hij hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en in Utrecht, en in 2005 de eerste directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Nieuwe infectieziekten ontstonden, zoals sars, mers en ebola, en nu covid-19. De vanzelfsprekendheid van inenten was inmiddels verdwenen. ‘Dat overviel ons bij de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker voor meisjes van 13 jaar. De verwekker, het humane papillomavirus, wordt overgebracht door seksueel contact en er is een kleine kans dat baarmoederhalskanker ontstaat, pas vele jaren na besmetting. Mensen waren ten onrechte bang dat het vaccin ernstige bijwerkingen had. We waren er niet op voorbereid dat tegengeluiden zo snel via internet verspreid worden en onderschatten het wantrouwen tegen overheid en wetenschap. Veel meisjes lieten zich niet inenten, en een deel van hen zal baarmoederhalskanker oplopen; dat is vreselijk.’

Vertrouwen
De weerstand tegen covid-19-vaccins valt volgens Coutinho mee: ‘De bereidheid tot vaccinatie is groot, vooral bij ouderen. Vaccinatie is de enige manier om uit deze misère te komen en het vertrouwen in vaccins zal toenemen. Ik snap dat er kritische vragen zijn, en dat is natuurlijk goed. Mijn boek is bedoeld voor de vele mensen die daar antwoorden op zoeken. Maar de kleine groep die vaccinatie afwijst op grond van niet-onderbouwde theorieën, om het vriendelijk te zeggen, overtuig je niet met een feitenrelaas.’

Als er nog eens zo’n pandemie uitbreekt, wat virologen vrezen, kunnen farmaceuten dan weer zo snel een vaccin maken? ‘Dat is niet gezegd. Tegen hiv, bijvoorbeeld, is het tot op heden mislukt omdat de afweer dat virus niet kan uitschakelen en het voortdurend verandert. Dat we tegen coronavirussen vaccins kunnen maken, is een geluk bij een ongeluk.’

Vaxx – Hoe vaccinaties onze wereld beter hebben gemaakt - Roel Coutinho
Paperback, 212 pagina’s, 22 euro