Door Steijn van Schie - Foto: Flickr/Jeannette S. - 27-01-2023 - Biologie
Oesterzwammen leggen een dodelijk mijnenveld aan voor de slachtoffertjes waarop ze prederen: aan hun schimmeldraden hangen fragiele balletjes ramvol zenuwgas.
De onschuldig ogende gewone oesterzwam (Pleurotus ostreatus) uit de supermarkt is in werkelijkheid een meedogenloze moordenaar die een knap staaltje biologische oorlogsvoering in zijn mars heeft: aan zijn schimmeldraden hangen kleine lollyvormige balletjes vol zenuwgas. En die gifdruppeltjes staan op scherp. Als een nietsvermoedende nematode er per ongeluk zachtjes tegenaan botst, knapt het fragiele zakje prompt en sterven de wormpjes een gruwelijke dood. Een team van overwegend Taiwanese biologen beschrijft 18 januari in Science Advances voor het eerst om welke gifstof het gaat en wat de precieze uitwerking is op C. elegans.
Vleeseters
Dat oesterzwammen vleeseters zijn en op onschuldige wormpjes prederen was al bekend. Vermoedelijk is het voor de zwammen de belangrijkste manier om aan stikstof te komen; een schaars goed op de dode stammen van de populieren, wilgen, beuken en andere loofbomen waarop ze veelal groeien. Met gaschromatografie-massaspectrometrie identificeren biologen nu de precieze gifstof waarmee de schimmels dit klaarspelen: het vluchtige 3-octanon, een keton dat in de natuur veelvuldig aanwezig is in bijvoorbeeld planten, kruiden en fruit.
In vervolgexperimenten beschrijven de onderzoekers waardoor C. elegans na het barsten van de bom stuiptrekkingen krijgt, verlamd raakt en sterft: 3-octanon verstoort de integriteit van celmembranen in verschillende weefsels, waaronder sensorische zenuwcellen, spiercellen en de onderhuid. Hierdoor stroomt er een enorme hoeveelheid calcium de mitochondriën in en treedt er massale celdood op.
Mijnenveld
C. elegans is overigens niet de enige nematode die zich in nabijheid van oesterzwammen op een mijnenveld begeeft; ze delen deze ecologische niche met frugivore nemotoden uit de genera Bursaphelenchus en Paraphelenchus, die het juist gemunt hebben op schimmels: met hun stilet doorboren ze zwamdraden en zuigen het cytoplasma eruit. Moorden met gifgas is dan vermoedelijk ook vrij effectief ter verdediging.