Aquatische scrotumkikker

Een van de Titicaca-kikkers die in leven wordt gehouden in een kweekprogramma van Dierenpark Amersfoort. Foto: Dierenpark Amersfoort. 

Aantrekkelijk is hij niet, maar het spotten van een naakte, zonbadende scrotumkikker in het Titicacameer blijft een bijzondere ervaring.

Het helblauwe Titicacameer op de grens van Peru en Bolivia is al een adembenemende toeristische topattractie. In het hoogst bevaarbare meer ter wereld liggen de drijvende ‘rieteilandjes’ van het gastvrije Urosvolk. De Uros vertellen graag over hun tradities, nemen toeristen mee op zelfgebouwde boten en brengen met verve hun kleurrijke kleden aan de man. Daarop staan soms ook Titicaca- of scrotumkikkers (Telmatobius culeus) afgebeeld, een zeldzaam amfibie die zijn bijnaam dankt aan een sterk geplooide en gerimpelde huid. Die huidflappen functioneren als kieuwen, waardoor de kikker eigenlijk niet boven water hoeft te ademen en zijn amfibische levenswijze heeft ingeruild voor een volledig aquatisch bestaan.

ZAK

De wetenschappelijke naam dankt de kikker aan de leefomgeving: Telmatobius betekent ‘in het water levend’ van het Griekse télma en bios wat respectievelijk ‘vijver’ of ‘moeras’ en ‘leven’ betekent. Culeus is Latijn voor ‘zak’, een bekend synoniem voor scrotum of balzak. De kikkers kunnen tot een kilogram zwaar worden en stonden voorheen lokaal op het menu vanwege de veronderstelde gunstige effecten op ademhaling en libido. De endemische soort geldt als ‘bedreigd’, ook dankzij de dalende waterstand, toenemende vervuiling, schimmelinfecties en geïntroduceerde forellen die hun kikkervisjes opeten (BioScience, 16 april).

SLUIPROUTE

De kans is daarmee klein als toerist een levende Titicaca-kikker te spotten, hoewel ze soms zonnebaden in de bovenste waterlagen. De paaiplaats bij het Peruaanse dorpje Chicuito gold ooit als goede plek om scrotumkikkers te zien. Een dorpje dat tevens in trek is omdat het ook de heilige Inca Uyo herbergt, een ‘vruchtbaarheidstempel’ met tientallen fallusbeelden. Voor biologen met vliegschaamte of tijdgebrek is er een sluiproute: dankzij een door Denver Zoo opgezet kweekprogramma zwemmen Titicaca-kikkers nu ook in aquaria in Praag, Berlijn, Wenen en zelfs in Amersfoort en Rhenen. Een blik werpen op de scrotumkikker ligt dus binnen ieders bereik.

Sinds 2019 staat de Titicaca-kikker op een Peruaanse herdenkingsmunt van 1 Sol. Dit schijnt de bescherming van deze bedreigde kikkers te hebben gestimuleerd (Herpetology Notes, 2023).

Zie ook:
-Column Souvenir - Bionieuws, 4 juli 2025
-Tititaca water frog-breeding programma - Citizen Conservation