DOOR AAFKE KOK - BEELD: TIMOTHY KNEPP & MICHAEL G BERTRAM - 11-04-2025 - Gedragsbiologie
Illustratie van Europese of Atlantische zalmen (Salmo salar). Beeld: Timothy Knepp, US Fish and Wildlife Service.
Kleine concentraties van medicijn clobazam in rivieren zetten zalmen ertoe aan meer risico te nemen. Daardoor verandert hun migratiegedrag.
Het migratiegedrag van wilde zalmen verandert als de dieren worden blootgesteld aan angst- en epilepsiemedicijn clobazam. Ook bij kleine concentraties treedt gedragsverandering op, zo blijkt uit lab- en veldwerk van overwegend Zweedse zoölogen (Science, 11 april). Het lijkt erop dat zalmen onder invloed van clobazam meer risico nemen: ze zoeken minder de veiligheid van een school op. Hoewel ze daarmee meer kans lopen door een predator gepakt te worden, bereiken deze zalmen wel vaker de zee dan soortgenoten uit een controlegroep.
Clobazam is een veelgebruikt medicijn voor mensen die last hebben van angsten, spanning en epilepsie. Net als bij zo’n duizend andere farmacologische stoffen belanden sporen ervan regelmatig in rivieren en andere waterlichamen, waar ze lang aanwezig blijven. Aangezien een medicijn als clobazam is ontworpen om aan te grijpen op geconserveerde neurobiologische reactiepaden, is het op zich niet verwonderlijk dat de stof diergedrag beïnvloedt. Dat dit inderdaad gebeurt, blijkt uit een veldexperiment waarbij de Zweden 279 wilde Europese zalmen (Salmo salar) volgen tijdens hun 28 kilometer lange reis door de Dal-rivier. Bij deze migratie richting de Baltische zee moeten de zalmen twee dammen passeren.
Onderzoekers laten in de Zweedse Dal-rivier zalmen vrij, die vanaf daar beginnen aan hun migratie naar de Botnische Golf. Foto: Michael G Bertram, Swedish University of Agricultural Sciences, Umeå.
INJECTIEMETHODE
Met een speciale injectiemethode dienen de onderzoekers aan vier groepen zalm clobazam, pijnstiller tramadol, een clobazam-tramadolmix of placebo toe, waarbij de stoffen in kleine concentraties langzaam worden afgegeven. Het aantal zalmen dat vervolgens na een dag of tien de zee bereikt, ligt zo’n twee keer hoger in de clobazamgroep. Deze zalmen weten bovendien de Lanforsendam in 2,77 uur en de Älvkarlebydam in 8,14 uur te passeren. Zalmen uit de andere groepen doen daar minimaal twee keer zo lang over. Labonderzoek bevestigt dat de Zweden medicijnconcentraties gebruiken die in rivieren kunnen voorkomen. Hun toedieningsmethode zorgt er bovendien voor dat de stof verschillende weefsels bereikt, waaronder het brein.
RISICOGEDRAG
Een mogelijke verklaring voor het veranderde migratiegedrag onder invloed van clobazam, zoeken de Zweden in het risicogedrag van de zalmen. In een labexperiment filmen ze het zwempatroon van zes zalmen, terwijl er wel of geen predator (een snoek, Esox lucius) aanwezig is.
Individuen die onder invloed zijn van clobazam, vertonen minder schoolgedrag. Tenminste, als er een snoek in dezelfde ruimte rondzwemt. Kennelijk zijn deze zalmen bereid meer risico te nemen. Hoewel ze daardoor meer blootstaan aan predatierisico, verklaart het risicogedrag volgens de Zweden wellicht toch waarom de zalmen een hoger migratiesucces kennen. Risicovolle dampassages zijn voor hen mogelijk gemakkelijker, en verplaatsen in een groep is sowieso vaak trager.
Zie ook:
-Largest study to date shows pharmaceutical pollution alters migration in Atlantic salmon - website Umeå Universitet, 10 april 2025
-Pharmaceutical pollution affects migration in Atlantic salmon - website Sveriges lantbruksuniversitet, 10 april 2025