Olifanten temden zichzelf

Een groep Afrikaanse olifanten toont rouwgedrag bij een overleden soortgenoot, bijzonder gedrag dat kan wijzen op zelfdomesticatie. Foto: ImageSelect

Wilde olifanten hebben net als bonobo’s en mensen zelfdomesticatie doorlopen.

‘Het is geen keihard bewijs, maar we vinden wel genoeg ondersteunend bewijs dat bij olifanten sprake is van zelfdomesticatie. Dat sluit ook aan bij bijzonder gedrag dat olifanten vertonen, zoals zelfbewustzijn, empathie, zelfherkenning in spiegels en rouwvertoon bij overleden soortgenoten’, zegt Limor Raviv, groepsleider taalevolutie en -adaptatie bij het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen. Ze is eerste auteur van een artikel dat claimt dat olifanten in hun evolutieproces – convergent aan mensen en bonobo’s – zelfdomesticatie ondergingen (PNAS, 3 april).

KINDERACHTIGE

‘Dit is interessant voor evolutionair taalonderzoek, omdat we het ontstaan van culturele eigenschappen graag in diermodellen willen onderzoeken’, vertelt Raviv. ‘Zelf had ik altijd al een fascinatie voor olifanten en ze kwamen ook als eerste bij me op als mogelijke resultaten van zelfdomesticatie.’ Het idee dat unieke eigenschappen van de mens rond cultuur, taal en gereedschapsgebruik een gevolg is van zelfopgewekte domesticatie wordt door steeds meer onderzoekers omarmd. Het verklaart de ‘kinderachtige’ of neotenische eigenschappen, zoals het afgeplatte gezicht, haarverlies, uitstel van speelgedrag en verminderde agressie bij mensen en bonobo’s. ‘Ook van wolven naar honden is in het begin mogelijk sprake geweest van zelfdomesticatie, maar dat is daarna volledig overschaduwd door bewuste fokkerij door mensen. Dat maakt ze een ongeschikt model voor zelfdomesticatie binnen een soort’, aldus Raviv.

AFSPLITSING

Vergelijking van twintig kenmerken rond gedrag, cognitie en fysiologie van olifanten, bonobo’s en mensen wijst erop dat wilde olifanten meerdere eigenschappen vertonen die verband houden met domesticatie. Uit genoomanalyses aan de Afrikaanse olifant (Loxodonta africana) blijkt tevens dat 79 genen zijn verrijkt voor routes die een rol spelen in socialisatie, stressrespons, agressiebeheersing en serotoninehuishouding, die gerelateerd zijn aan domesticatie. De zelfdomesticatie heeft zich volgens de onderzoekers minstens 7,6 miljoen jaar geleden afgespeeld – voor de afsplitsing van de twee Afrikaanse (L. africana en L. cyclotis), de Indische olifant (Elephas maximus) en meerdere uitgestorven mammoetsoorten.

'Dat zijn effecten die elkaar kunnen aanvullen, maar ook uitsluiten’

Als drijvende kracht achter deze zelfdomesticatie noemen ze het ontbreken van predatoren, de grote beschikbaarheid van voedsel op grasvlakten, het leven onder barre omstandigheden, de coöperatieve zorg voor jongen of een founder effect van kolonisatie van nieuwe gebieden. ‘Dat zijn effecten die elkaar kunnen aanvullen, maar ook uitsluiten’, erkent Raviv. ‘We hebben veel meer onderzoek aan gedrag en genetica van olifanten nodig om de claim voor zelfdomesticatie echt stevig te onderbouwen.’