Kleine maar slimme uil

De steenuil is Nederlands kleinste, maar zeer geliefde uil, met een trouwe fanclub die zijn wel en wee al 25 jaar op de voet volgt.

Iedere in Nederland broedende uilensoort heeft wel een werkgroep, maar de steenuil (Athene noctua) heeft zelfs het Steenuilenoverleg Nederland (Stone), dat zich al 25 jaar keihard inzet voor onderzoek en bescherming van steenuilen. De stichting vierde in het Brabantse Vught op 3 februari haar zilveren bestaan met het symposium Basiskwaliteit Natuur: de praktijk aan de hand van de steenuil, en op zaterdag 4 februari met de Landelijke Steenuilendag. Stone stond daarbij vooral stil bij de basiskwaliteiten waaraan een erf en de directe omgeving moeten voldoen om een geschikt leefgebied te vormen voor steenuilen. Die zijn hier immers bij uitstek bewoners van bedreigde kleinschalige cultuurlandschappen, met geknotte bomen en hoogstamfruitbomen.

Door de bolle kop en het dikke verenpak ogen steenuilen best groot, maar toch zijn ze nauwelijks groter dan een lijster of merel. Steenuilen zijn zeer honkvaste erfvogels, die het hele jaar en liefst hun hele leven een eenmaal gekozen leefgebied trouw blijven. Zelfs als een partner van een broedpaar overlijdt, blijft de achterblijver het territorium meestal trouw. Slim, want in zo’n territorium kennen de vogels goed de weg en weten ze waar ze voedsel, nestgelegenheid en beschutting kunnen vinden. Het leven aan dorpsranden en op (voormalige) boerenerven is ook prima, tenzij er plotseling sprake is van uitbreiding van woonwijken of het rooien van windsingels en oude boomgaarden. Vanuit zulke uitvalsbases jagen ze vooral in de nacht op muizen, maar verschalken ook jonge vogeltjes of amfibieën en versmaden zelfs regenwormen of slakken niet.

Zijn soortaanduiding noctua dankt de nachtactieve steenuil natuurlijk aan de Latijnse aanduiding voor donker of nacht, nox (noctuus bij een bijvoegelijk naamwoord) als antipool voor lux en licht. De genusnaam Athene is afgeleid van de Griekse godin van de wijsheid en rede: Pallas Athena. Afbeeldingen van steenuilen staan daarmee al millennia symbool voor kennis en dat is iets wat zeker kan helpen bij het weer op peil brengen van de basiskwaliteit van natuur in Nederland.